Заң мен тәртіп

Берік АСЫЛОВ: Құқықтық жауапкершілік – әділеттіліктің тірегі
– Берік Ноғайұлы, «Заң мен тәртіп» ұғымы шын мәнінде халықтың сенімін арттырудың жаңа жүйесі деп ойлайсыз ба? Прокуратураның тек құқық­тық емес, әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етудегі рөлі қандай?

– «Заң мен тәртіп» – Әділетті Қазақстан­ның идеологиялық тұғырна­масы. Бұл – Ата Заңымыздың мәнін ашатын тұжырым. Конституциямызда ең жоғарғы құндылық ретінде адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары танылған. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Құқық – ізгілік пен әділеттілік өнері» деген сөздің терең мағынасына мән беріп, «Заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қоғамда тәртіпті қамтамасыз ету үшін қажет екенін» ерекше атап өтті. Меніңше, бұл идеологиялық тұжырым – қоғамдық асыл мұраттарды, әсіресе мәдени, адамгершілік, отбасылық, рухани және діни құндылықтарды, сондай-ақ еңбек ету, денсаулық сақтау, білім алу, меншік пен кәсіпкерлік бостандығы сияқты конституциялық кепілдіктерді сақтау қажеттілігін білдіреді. Сонымен қатар табиғатқа және қоршаған ортаға деген қамқорлық та осы қатарда тұруға тиіс. Сондықтан «Заң мен тәртіп» – жай ғана құқықтық ұғымдар емес, қоғам тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне, елдің гүлденуіне бастайтын өмірлік бағдарлар.

Аталған қағидаларды ілгерілету мақсатында Үкімет осы жылы алдағы 5 жылға арналған арнайы тұжы­рымдаманы бекітті. Оның басты мақсаты – азаматтардың құқықтық санасын арттыру, олардың құқықтық тәртіпті сақтауға белсенді қатысуы, заң бұзушылықтарға қарсы қоғамдық иммунитет қалыптастыру. Прокуратура – осы жұмыстың негізгі қатысушысы және үйлестірушісі. Біз заңдылық пен тәртіп қағидаларын кешенді түрде жүзеге асырып келеміз. Бұл бағытта мүдделі органдар мен ұйымдармен бірлесіп Президент Әкімшілігінің үйлестіруімен нақты шаралар қабылданып жатыр. Барлық атқарылған іс-шаралар заң үстемдігін нығайтуға, мемлекет тарапынан әлеуметтік жауапкершілікті жүзеге асыруға бағытталған. Ең бастысы – азаматтардың конституциялық құқықтарын, адал кәсіпкерлік пен мемлекеттің мүдделерін қорғау.

Азаматтардың, әсіресе балалардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру­дің жақсы мысалдары бар. Биылдың өзінде біздің актілерімізбен 28 мың баланың пайдасына тек алимент бойынша 22 млрд теңге өтелді. Балалар үйінің 366 түлегі мен әлеуметтік осал санаттағы 108 адам тұрғын үймен қамтамасыз етілді. 2,3 мың қызметкерге 2,2 млрд теңге жалақы берешегі өндірілді.
Бұған қоса 1 300-ден аса шетелдік инвесторға көмек көрсетілді. Олардың ел экономикасына қосқан үлесі – 17 трлн теңге. Қазіргі таңда прокурорлардың бақылауында мыңнан аса инвестициялық жоба бар. Бұл орайда басымдық – отандық кәсіпкерлерге қолдау көрсету. Кәсіпкерлерге дер кезінде көмектесу жаңа өндірістерді қосып, 14 мың жаңа жұмыс орнын ашу және 4,5 мың жұмыс орнын сақтау мүмкіндігі туды.

Прокуратура мемлекетке қайтарған заңсыз активтер есебінен 333 нысан, оның ішінде мектептер, ауруханалар, спорт кешендері салынып жатыр. Бұл – қаражаттың қоғам игілігіне қалай жұмыс істейтінінің нақты дәлелі.

Сонымен қатар біз масылдық көзқарасты ашық айыптаймыз. Яғни кей азаматтардың саналы түрде еңбек етуден бас тартып, әлеуметтік көмекке негізсіз үміт артуы – әділеттілікке жат құбылыс. Заң мүмкіндіктер береді, бірақ ол сонымен қатар міндеттерді орындауды, оның ішінде заң мен тәртіпті сақтауды және басқа адамдар мүдделерін құрметтеуді талап етеді. Мемлекет азаматтарға өзін-өзі дамытуға, кәсіпкерлікпен айналысу­ға, білім алуға, кәсіби өсуге жағдай жасайды. Ал масылдық, әлеуметтік әділеттілікті бұзып, жалған өмірлік бағдар қалыптастырады және шынайы мұқтаж азаматтардың мүмкіндігін шектейді.
Жауапкершілік – тек талап қою емес, сонымен қатар ортақ іске үлес қосуға дайын болу. Әр азамат өзінің дамуына, отбасына, еңбегіне, заңды сақтауға жеке жауапты екенін сезінгенде ғана тұрақты және әділетті болашаққа жол ашылады. Жалпы, біз заңды қорқыныш немесе қысым құралы емес, әділеттің символы ретінде қалыптастыруға тырысамыз. Егер адам заңды өзінің қорғаны, өз болмысының бір бөлігі ретінде қабылдаса, ол ешқашан заңды бұзбайды.
– Азаматтық қоғамды құқықтық мәдениеті қалыптасқан деңгейде құру жүйелі шаралар мен идеологиялық жұмысты талап ететіні анық. Бұл бағыттағы жұмыстарға прокуратура қандай үлес қосып отыр?
– «Тақыр жерге шөп өспейді» деген сөз бар. Бұл тәмсіл құқықтық сана саласына да тікелей қатысты. Егер қоғамда не дұрыс, не бұрыс екені туралы түсінік болмаса, онда адамдар ақ пен қараны ажырата алмайды. Сондықтан заңға деген құрметті қалыптастыру – мемлекет саясаты мен жалпыұлттық идеяның ажырамас бір бөлігі. Кез келген табысты мемлекет белгілі бір құндылық­тар жүйесіне сүйенеді, ол жүйе тәрбие мен мінез-құлық ережелерін айқындай­ды. Идеология қоғамда әділет, тәртіп пен даму туралы біртұтас көзқарас қалыптастыруға көмектеседі. Заңға құрмет сезімі қалыптасып, мемлекет пен қоғамның өзара жауапкершілігі, азаматтардың идеологиялық бірлігі нығаяды.
Бүгінде елімізде саналы, жауапты, адал, білікті азамат бейнесін қалыптастыруға бағытталған моральдық-адамгершілік негіз жасалып жатыр. Бұл – «Адал азамат» тұжырымдамасының басты мұраты.